เมื่อต้องเสด็จ ไกลบ้าน พ.อ.ดร.ศรศักร ชูสวัสดิ์ หนังสือตำหนิ ขายตามสภาพ

พระราชนิพนธ์ไกลบ้านให้ข้อมูลระหว่างเสด็จฯ ในเกือบทุกเรื่อง ได้แก่ พระราชกิจรายวันทุกวัน การรักษาพระองค์ การเสด็จฯ เยือนประมุขและบุคคลสำคัญของประเทศต่างๆ เช่น ฝรั่งเศส อังกฤษ เดนมาร์ก เยอรมนี อิตาลี การเสด็จประพาสสถานที่ท่องเที่ยวสำคัญๆ สภาพภูมิศาสตร์ การเมือง วิถีชีวิตความเป็นอยู่ของคนชั้นสูงและสามัญ ความบันเทิง บุคคลสำคัญและไม่สำคัญที่ทรงมีโอกาสได้พบ ที่สำคัญยิ่งคือ พระราชดำริในเรื่องทั่วๆ ไป และเชิงวิพากษ์วิจารณ์ เนื่องจากข้อมูลที่ทรงพระราชนิพนธ์ส่วนใหญ่เป็นพระราชประสบการณ์ตรง พระราชนิพนธ์เรื่องไกลบ้านจึงเป็นหลักฐานชั้นต้นที่สำคัญสำหรับศึกษาการเสด็จฯ ไปยุโรปครั้งที่ 2 ของรัชกาลที่ 5 ในแง่มุมต่างๆ ทั้งด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ การท่องเที่ยว พระอัจฉริยภาพด้านต่างๆ โดยเฉพาะการใช้ภาษาไทย

อย่างไรก็ตาม บางเรื่องหรือบางเหตุการณ์ในพระราชนิพนธ์ดังกล่าวไม่ให้รายละเอียดชัดเจน เนื่องจากตั้งพระราชหฤทัยให้เป็นเช่นนั้นตั้งแต่ต้น หรือบางเรื่องอาจผ่านการบรรณาธิการด้วยการตัดออกตั้งแต่การพิมพ์ครั้งแรกตามพระราโชบาย ดังนั้น บางเรื่องบางเหตุการณ์จึงไม่กระจ่างชัด มีการตีความและอธิบายความต่างกันไป เกิดเป็นประเด็นโต้แย้ง ส่วนบางเรื่องน่าสนใจหรือมีความสำคัญกับประเทศชาติไม่น้อย แต่ถูกมองข้าม

เหนือสิ่งอื่นใด ผู้เขียนขอแสดงความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดไม่ได้ในพลเอกหญิง สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี พระราชทานพระราชนิพนธ์ “คำนิยม” สำหรับหนังสือเล่มนี้ นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณปกเกล้าปกกระหม่อม