หนังสือแสดงกิจจานุกิจ เจ้ายาทิพากรวงษ์มหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค)

หนังสือเล่มที่เป็นองค์ความรู้หรือองค์ความคิดแบบไทย ซึ่งสะท้อนให้เห็นวิธีคิดและโลกทัศน์ในพุทธปรัชญาที่เป็นเหตุผลนิยมอย่างเด่นชัด เขียนโดยเจ้าพระยาทิพากรวงษ์โกษาธิบดี (ขำ บุนนาค) ตำแหน่งเจ้าพระยาพระคลัง สมัยรัชกาลที่ 4 หนังสือแสดงกิจจานุกิจนี้ นักวิชาการบางคนยกย่องว่า เป็นหนังสือเล่มแรกของไทยที่อธิบายเรื่องราวต่าง ๆ ด้วยหลักวิทยาศาสตร์โดยได้รับอิทธิพลจากอารยธรรมตะวันตก ผสมผสานอิทธิพลของพุทธศาสนาหรืออ้างว่าเป็นตำราวิทยาศาสตร์เล่มแรกของไทย

เจ้าพระยาทิพากรวงษ์ (ขำ บุนนาค) ได้เรียบเรียงหนังสือเล่มหนึ่งซึ่งให้ชื่อว่า “หนังสือแสดงกิจจานุกิจ” โดยท่านได้เลือกสรรเอาแต่สิ่งซึ่งในสมัยนั้นยังไม่เป็นที่ทราบกันทั่วๆไป เช่น ทางวิทยาศาสตร์ ทางภูมิศาสตร์ และทางศาสนาเปรียบเทียบ และโดยเหตุที่สมัยนั้น (ในรัชกาลที่ 4) พวกนักสอนศาสนาต่างประเทศก็เริ่มแสดงความหักหาญโจมตีพระพทุธศาสนาว่าเป็นศาสนาล้าหลัง เหมาะสำหรับชนชาติที่ด้อยพัฒนาเท่านั้น ท่านพระยาผู้นี้จึงได้รวบรวมสิ่งที่เป็นแก่นของพระพุทธศาสนา และเหตุผลมาหักล้างข้อกล่าวหา คารมที่ท่านโต้ตอบทำให้หมอสอนศาสนาเหล่านั้นไม่ว่าชาวเยอรมันหรือชาวอเมริกาต้องจำนานต่อคำชี้แจง