เปลี่ยนอีสานให้เป็น "ไทย": อุดมการณ์รัฐชาติกับสำนึกการเมืองของคนที่ราบสูง ประวิทย์ สายสงวนวงศ์

หลังเหตุการณ์เปลี่ยนแปลงการปกครองสยามใน พ.ศ. 2475 บรรยากาศทางการเมืองของไทยได้เปิดกว้างมากขึ้น กลายเป็นพื้นที่ให้ชาวอีสานเข้ามามีส่วนร่วมและแสดงออกทางการเมืองในฐานะพลเมืองของรัฐไทย ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มนักการเมืองอีสานที่เข้ามามีส่วนร่วมในเวทีการเมืองระดับชาติ ด้วยการสนับสนุนการปกครองในระบอบรัฐธรรมนูญและร่วมเสนอแนวทางการพัฒนาประเทศให้เจริญรุ่งเรือง ขณะที่กลุ่มชาวบ้านในชนบทภาคอีสานที่ขาดโอกาสในการเข้าถึงเวทีการเมืองระดับประเทศ ก็แสดงออกถึงความคาดหวังต่อการแก้ไขปัญหาและการพัฒนาคุณภาพชีวิต ผ่านการเคลื่อนไหวเรียกร้องทางการเมือง

แต่การตื่นตัวทางการเมืองของชาวอีสานเหล่านี้ไม่ได้เป็นผลมาจากการเปิดกว้างทางการเมืองหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 เท่านั้น ทว่าเป็นพัฒนาการที่มีความต่อเนื่องยาวนานมาตั้งแต่สมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ที่เปลี่ยนแปลงสถานภาพของผู้คนและพื้นที่ภาคอีสานจากปริมณฑลแห่งอำนาจให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของรัฐชาติสมัยใหม่ ผ่านการบูรณาการเชิงอำนาจ การบูรณาการเชิงพื้นที่ และการบูรณาการเชิงความคิด ซึ่งมีการดำเนินการอย่างเข้มข้นนับตั้งแต่ทศวรรษ 2430 เป็นต้นไป เป็นผลให้ผู้คนในภาคอีสานเกิดความรู้สึกว่าตนเองเป็นส่วนหนึ่งของรัฐไทย ตลอดจนการมีสำนึกทางการเมืองที่นำไปสู่การความเคลื่อนไหวและการแสดงออกทางการเมืองต่างๆ กระทั่งการปกครองแบบประชาธิปไตยส่งผลให้การเมืองไทยเปิดกว้างมากขึ้น ชาวอีสานจึงได้ใช้เวทีการเมืองใหม่เป็นพื้นที่ในการแสดงออก ตลอดจนการเข้าไปมีส่วนร่วมทางการเมืองอย่างแข็งขันในขบวนการเสรีไทย

แม้ว่าภายหลังการรัฐประหาร พ.ศ. 2490 จะส่งผลให้บทบาทของนักการเมืองอีสานที่มีความโดดเด่นหลายคนต้องถึงจุดจบจากความพยายามกวาดล้างศัตรูทางการเมืองของรัฐบาลทหาร “แต่กระนั้นพลังการเคลื่อนไหวของมวลชนในภาคอีสานได้ถูกจุดประกายและหยั่งรากลึกลงแล้ว การต่อสู้ของพวกเขายังดำเนินต่อไปจากรุ่นสู่รุ่นตราบที่ระบอบอำนาจนิยมและปัญหาความทุกข์ยากของชาวอีสานยังคงดำรงอยู่”

คำนำ

1 บทนำ: เมื่อความเคลื่อนไหวปรากฏในอีสาน

2 การบูรณาการ “พื้นที่อีสาน” ภายใต้ “รัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์”

จาก “ปริมณฑลแห่งอำนาจ” สู่การเป็นส่วนหนึ่งของ “รัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์”

การบูรณาการเชิงอำนาจ

การบูรณาการเชิงพื้นที่

การบูรณาการเชิงความคิด

3 อีสานในห้วงเปลี่ยนผ่านก่อน พ.ศ. 2475: ว่าด้วยโอกาสและการปรับตัวของชาวอีสานสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์

การเข้าถึงโอกาสและการปรับตัวทางเศรษฐกิจ

การเข้าถึงโอกาสและการปรับตัวทางการศึกษา

การปรับตัวสู่ระบบราชการ

การแสดงออกทางการเมืองของ “พลังทางสังคมใหม่” ก่อน พ.ศ. 2475

4 การตื่นตัวทางการเมืองของชาวอีสาน พ.ศ. 2475-2483: ภาพสะท้อนการปรับตัวภายใต้การบูรณาการรัฐ

การปฏิวัติสยามและความสำคัญของ “พลเมือง” ในระบอบรัฐธรรมนูญ“เมือง” กับ “ชนบท”: การกระจุกตัวและความแตกต่างทางเศรษฐกิจ

การบูรณาการรัฐผ่าน “สำนึกพลเมือง” ภายใต้ระบอบรัฐธรรมนูญ

การตื่นตัวทางการเมืองของพลเมืองอีสานผู้เป็น “พลังทางสังคมใหม่”

การตื่นตัวทางการเมืองของชาวบ้านอีสาน

5 ภารกิจ “กู้ชาติ” ในสงครามโลกครั้งที่ 2: จุดบรรจบความรู้สึกนึกคิดทางการเมืองภายใต้สำนึกพลเมืองแห่งรัฐไทย

สภาพการณ์ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2

ขบวนการเสรีไทยสายอีสาน: รากฐานสำนึกและการเคลื่อนไหวทางการเมืองระดับมวลชน

6 บทสรุป: การตื่นตัวทางการเมืองของชาวอีสาน การต่อสู้ที่จะยังดำเนินต่อไป

บรรณานุกรม