ราชาธิราช เจ้าพระยาพระคลัง (หน)

ราชาธิราช เป็นวรรณคดีร้อยแก้วประเภทนิยายพงศาวดารฉบับที่อยู่ในมือของผู้อ่านนี้ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กวีราชสำนัก ๔ คน คือ เจ้าพระยาพระคลัง (หน) เมื่อครั้งเป็นพระยาพระคลัง พระยาอินทรอัคคราช พระภิรมรัศมี และพระศรีภูริปรีชา ช่วยกันแปลและเรียบเรียงขึ้นเมื่อปีมะเส็ง พุทธศักราช ๒๓๒๘

ดังที่ได้กล่าวมา การที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงโปรดฯ ให้เจ้าพระยาพระคลัง (หน) และคณะ แปลพงศาวดารมอญภายหลังการขึ้นครองราชย์เพียง ๓ ปี ทั้งที่น่าจะมีพระราชภาระด้านอื่นที่สำคัญกว่า เมื่อผนวกเข้ากับงานวรรณกรรมเรื่องอื่นๆ ที่โปรดให้แปลขึ้นในยุคเดียวกัน ส่งผลให้เกิดการวิเคราะห์กันว่าวรรณกรรมเรื่องนี้มีเป้าประสงค์ทั้งในเชิงแสดงอุดมทัศน์ทางการเมืองของชนชั้นนำในสมัยนั้น และเพื่อยอพระเกียรติองค์พระมหากษัตริย์หรือผู้เสด็จขึ้นครองราชย์ ว่าไม่จำเป็นที่จะต้องสืบเชื้อสายกษัตริย์ ดังเช่นที่ มะกะโท และพระเจ้าธรรมเจดีย์ อันเป็นเพียงผู้มีปัญญาและมีบุญญาธิการก็สามารถที่จะสถาปนาราชวงศ์ใหม่ปกครองบ้านเมืองให้สงบร่มเย็นได้ ทั้งอีกนัยหนึ่งก็เพื่อให้ประชาชนที่ได้อ่านได้ซึมซับและเลิกหวาดกลัวพม่า โดยเห็นจากเนื้อหาที่ปรากฏในบางตอนของวรรณคดีเรื่องนี้ว่า พม่านั้นในบางเวลาก็มีทั้งความขลาด เสียรู้ และพ่ายแพ้ได้เช่นเดียวกัน อันถือเป็นการปลุกใจประชาชนอีกถ่ายหนึ่งไปในตัวด้วย

ในแง่มุมทางประวัติศาสตร์ แม้จะเชื่อกันว่า วรรณคดีเล่มนี้ไม่อาจที่จะนำมาเป็นเนื้อหาหรือเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ได้ กระนั้นก็ปรากฏเค้าโครงความจริงอยู่มากหลายส่วนที่น่าเชื่อถือและสามารถนำไปเปรียบเทียบกับเอกสารอื่นๆ ซึ่งแน่นอนว่าอาจนำมาใช้ในแง่ของการทำความเข้าใจและต้องตีความให้ละเอียดในอีกชั้นหนึ่ง